پیدا كردن آنچه بنیت بگردد از اعمال - ۱

بدانكه اعمال سه قسم است: طاعات و معاصی و مباحات، و باشد كه ازین كه رسول- صلوات الله علیه- گفت: «الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ» پندارند كه معصیت نیز بنیت خیر از جمله خیرات شود، و این خطاست، بلكه این قسم نیت را در وی اثر نیست، ولكن نیت بد ویرا خبیث تر گرداند. مثال این چنانست كه كسی غیبت كند برای شادی دل كسی، یا مسجد و رباط و مدرسه كند از مال حرام و گوید نیت من خیرست و این قدر نداند كه قصد خیر كردن بشر شرّی دیگر باشد، اگر داند خود فاسق است، و اگر پندارد كه این خیری است هم فاسق است، كه طلب علم فریضه است و بیشتر هلاک خلق از جهلست، و ازین گفت سهل تستری كه: هیچ معصیت عظیم تر از جهل نیست، و جهل بجهل از جهل عظیم تر، كه چون نداند كه نداند هرگز نیاموزد و آن حجاب و سدّ وی گردد؛ و همچنین تعلیم كردن شاگردی را كه دانی مقصود وی آنست تا از قضا و اوقاف و مال ایتام و مال سلطان دنیا بدست آورد و بمباحات و منافست مشغول شود حرامست، و اگر مدرس گوید: نیت من نشر علمست اگر وی در فساد بكار دارد من ماخوذ نیت خویش باشم، این جهل محض باشد و همچون كسی باشد كه شمشیری بكسی بخشد كه راه زند و انگور بكسی بخشد كه خمر كند، و گوید مقصود من سخاوتست و خدای تعالی هیچ خلق دوست تر سخاوت ندارد، این از جهل وی بود، بلكه چون داند كه راه خواهد زدن شمشیر از دست وی بیرون باید كرد، چگونه روا بود كه بوی دهد؟ و همه سلف بخدای تعالی پناهیده اند از عالم فاجر، و هر شاگردی كه از وی اثر معصیت دیده اند مهجور بكرده اند، تا احمد حنبل شاكردی قدیم را مهجوری كرد بسبب آنكه بیرون سرای در كاه گل گرفت و گفت یک ناخن از شاه راه مسلمانان فرا گرفتی نشاید علم آموختن.