شناختن معنی تسبیحات چهارگانه - ۲

كه معنی اللهُ أَكْبَرُ آنست كه گوئی كه خدای بزرگترست و حقیقت این آن باشد كه بزرگتر از آنست كه خلق ویرا بقیاس خویش بتواند شناخت، نه معنیش آنست كه وی از دیگری بزرگترست، كه جز وی، هیچ چیز دیگر نیست تا وی از آن بزرگتر بود. كه همه موجودات از نور وجود اوست: و نور آفتاب چیزی نباشد جز آفتاب، تا بتوان گفت كه آفتاب از نور خویش بزرگتر است؛ بلكه معنی اللهُ أَكْبَرُ آنست كه وی بزرگتر از آنست كه بقیاس عقل آدمی ویرا بتواند شناخت. مَعَاذَ الله كه تقدیس و تنزیه وی چون تقدیس و تنزیه آدمی بود، بلكه وی پاكست از مشابهت همه آفریدها، تا بادمی چه رسد! و مَعَاذَ الله كه پادشاهی وی چون پادشاهی آدمی باشد بر تن خویش، یا صفات وی چون علم و قدرت و دیگر صفات، چون صفات آدمی بود! بلكه این همه نمودگار است، تا همانا چیزی از جمال حضرت الهیت، بر قدر عجز بشریت، آدمی را حاصل آید

و مثل این نمودگار چنانست كه اگر كودكی ما را پرسد كه: «لذت ریاست و سلطنت و مملكت داشتن چگونه لذتی باشد؟» با وی گوئیم: «همچون لذت چوگان زدن و گوی بازیدن»، كه وی جز این لذت نداند، و هرچه ویرا نبود، بقیاس آن تواند شناخت كه ویرا باشد. و معلومست كه لذت سلطنت با لذت چوگان زدن هیچ مناسبت ندارد، ولكن در جمله نام لذت و شادی بر هر دو افتد پس در نام، از وجهی حملی، برابر باشد، بدین سبب نمودگار معرفت كودكانرا شاید. كار این نمودگار و این مثالها همچنین همی دان. پس: حق را كمال و حقیقت جزوی نشناسد.