علاج علمی و عملی خشم - ۱

بدانكه اینكه گفته اند مسهل آنست كه قصد كند كه مادت خشم بكند، اگر كسی مادت خشم نتواند كند باید كه تسكین كند. چون خشم هیجان گرفت تسكین وی بسكنجبین باشد كه از حلاوت علم و مرارت [تلخی] صبر تركیب كند و علاج همه اخلاق معجون علم و عمل است: علم آنستكه از آیات و اخبار كه اندر غضب آمده است و اندر ثواب كسیكه خشم فرو خورد اندیشه كند -چنانكه روایت كرده ایم- و با خود گوید كه: حق سبحانه و تعالی بر تو قادرتر از آنست كه بر وی؛ كه مخالفت تو با خدای تعالی بیشترست چه ایمنی اگر خشم برانی كه در روز قیامت خشم خود بر تو براند؟ و بدین تسكین كند و ثواب فرو خوردن خشم حاصل كند، چنانكه رسول -صلی الله علیه وسلم- پرستاری [خدمتگزاری] بكاری فرستاد و دیر باز آمد، گفت: اگر نه قصاص قیامت بودی، ترا بزدمی؛ و دیگر آنكه با خود گوید كه این خشم تو از آنستكه كاری چنان رفت كه حق تعالی خواهد نه چنانكه تو خواهی، و این منازعت بود اندر ربوبیت؛ اگر بدین اسباب كه باخرت تعلق دارد خشم ساكن نشود، اغراض دنیا فرا پیش خود دارد و گوید: اگر خشم برانم باشد كه اندر خدمت تقصیر كند و نفور شود ویا غدری و مكایدتی [حیله و مكر] كند؛ و نیز صورت زشتی خویش با یاد آورد كه ظاهر وی چون گرگی باشد یا سگیكه اندر كسی افتد و باطن وی همه آتش گیرد و بصورت سگی گرسنه شود؛ و بیشتر آن بود كه چون عزم كند كه فرا گذارد شیطان گوید كه: این بر عجز و خواری تو نهند و وحشت را زیان دارد و در چشم مردمان حقیر شوی،